Ερείπια αρχαίων πόλεων κοντά στη Βαρβάσαινα και στο Λαμπέτι

foto-1
Δορυφορική φωτογραφία της Βαρβάσαινας , του Λαμπετίου και της ευρύτερης περιοχής.

        Ο Γεώργιος Παπανδρέου , στο βιβλίο του «η Ηλεία δια μέσου των αιώνων» που κυκλοφόρησε το 1924, αναφέρει ότι στη κορυφή του βουνού που βρίσκεται στα ΒΔ της Βαρβάσαινας και στα ΒΑ του Κολιρίου υπάρχουν ερείπια χριστιανικού ναΐσκου του Προφήτη Ηλία και ολόκληρο το βουνό καλείται «Άγιος Ηλίας». Πλησίον του ναΐσκου υπάρχουν θεμέλια αρχαίου οικοδομήματος , ίσως ναού , που εκτείνεται από την ανατολή προς τη δύση, μήκους 8 μέτρων και πλάτους 5, ενώ τριγύρω υπάρχουν πολλά συντρίμματα κεραμικών και άλλα σημεία αρχαίας πόλης. Στο χαμηλότερο βουνό που βρίσκεται προς τα ΒΑ του Αγίου Ηλία βρίσκονται ερείπια του ναού των Αγίων Θεοδώρων , βυζαντινού ρυθμού, του οποίου διακρίνονται τα τρία κλίτη (δεξιό, μεσαίο και αριστερό) , οι τοίχοι σε ύψος μέχρι τριών μέτρων και άλλα. Σε άλλο χαμηλότερο βουνό που βρίσκεται στα ΝΑ του προηγουμένου, στη νότια πλευρά του και σε απόσταση 4 περίπου χιλιομέτρων βόρεια της Βαρβάσαινας ,στον αγρό του Π Βρουλιά , βρέθηκαν ίχνη δεξαμενής και τριγύρω λαξευμένοι οικοδομικοί λίθοι και συντρίμματα κεραμικών. Στη θέση δε «Μάρμαρα» , βρέθηκε άγαλμα λιονταριού που κατασπαράσσει κριό, κατασκευασμένο από πωρόλιθο και βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πύργου. Για να δείτε φωτογραφίες του αγάλματος πατήστε Φωτογραφίες από την Ηλεία (27). Οι χωρικοί θυμούνται ότι στο ίδιο μέρος υπήρχε παλαιότερα και ενεπίγραφη πλάκα. Φαίνεται και από αυτό το εύρημα αλλά και από τους διασκορπισμένους λαξευτούς λίθους, ότι εδώ ήταν πόλη με φυσική ακρόπολη τη κορυφή του Αγίου Ηλία , στη βόρεια κατωφέρεια του οποίου , προς την Κρεμαστή , υπάρχει πηγή με άφθονο νερό που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ύδρευση της τότε πόλης.

        Στα δυτικά της κορυφής του Αγίου Ηλία υπάρχουν χαμηλότερα βουνά που καταλήγουν στα Β του χωριού Λαμπετίου. Εκεί που ήσαν τα λιοστάσια του Διπλάρη υπάρχουν ίχνη αρχαίων κατοικιών και βρίσκονται συχνά αγγεία, πήλινα αναθήματα , ηλέκτρινα σφονδύλια κλπ. Πίσω και πλησίον της κορυφής της λοφοσειράς , προς τη Βόλα, βρέθηκε οικοδόμημα το οποίο ήταν γεμάτο με πλίνθινα έργα καλής τέχνης αλλά και κομψό αγαλμάτιο Αφροδίτης που πουλήθηκε λάθρα. Στα ΝΔ του Αγίου Ηλία και σε απόσταση μιας ώρας από αυτόν και 15΄ της ώρας προς τα ΒΑ του Λαμπετίου υπάρχει βουνό που καλείται Παλαιοχώρι. Εκεί υπάρχουν μεγάλα σημάδια αρχαίας ακρόπολης και μάλιστα στη ΝΔ και Δ κατωφέρεια υπήρχε πόλη γιατί παντού βρέθηκαν κέραμοι, θραύσματα αγγείων της καλής τέχνης, πολλά νομίσματα , αναθήματα, ίχνη λαξευτών σκληρών λίθων και τάφοι πλήρεις οστών στη ΝΔ κατωφέρεια. Πολλοί κάτοικοι του Λαμπετίου έσκαβαν  σε αυτή τη θέση για να βρουν αρχαία μνημεία. Πρόκειται λοιπόν για κατοικισμούς αρχαίων πόλεων και η συγκεκριμένη θέση που δεσπόζει στη περιοχή ενισχύει τη παραδοχή ότι οι αρχαίοι έλληνες επέλεγαν τα καλλίτερα τοπία για κατοικία.

         Κάτω από το Παλαιοχώρι και στα δυτικά του υπάρχει φαράγγι που κατευθύνεται προς το Λαμπέτι και έχει πολλά νερά και πολλές πηγές. Μέσα σε αυτή τη χαράδρα και  300 μέτρα προς τα Δ του Παλαιοχωρίου και περί τα 500 μέτρα ΒΒΑ του Λαμπετίου υπάρχουν τα ερείπια του βυζαντινού ναού των Αγίων Θεοδώρων. Όταν ο Γ. Παπανδρέου επισκέφθηκε τη περιοχή , υπήρχαν εκεί ακόμη δυο κίονες , ο ένας από σκληρό λίθο και ο άλλος από γρανίτη , πλήθος κεράμων , μαρμάρινα συντρίμματα , πλίνθοι κλπ. Πολλοί κίονες και μάρμαρα μεταφέρθηκαν και κτίσθηκαν σε εκκλησίες του Λαμπετίου και μάλιστα στο νεκροταφείο φαίνονται και τεμάχια ψηφιδωτού εδάφους , πλακίδια μαρμάρου και όστρακα αρχαίων αγγείων που δηλώνουν ότι υπήρχε κάτι εκεί και προ των βυζαντινών χρόνων , ίσως ιερό , επάνω στο οποίο κτίσθηκε αργότερα η μονή. Δεν αποκλείεται ο αρχαίος ναός να είχε σχέση με τη πόλη που βρισκόταν πλησίον του Παλαιοχωρίου. Σχετικό με όλα αυτά είναι και το γεγονός ότι αυτοί που έκτιζαν την εκκλησία του Λαμπετίου και χρησιμοποιούσαν το υλικό των Αγίων Θεοδώρων , έφυγαν νύκτα από το χωριό χωρίς να έχουν τελειώσει το έργο και χωρίς να έχουν πληρωθεί. Πιθανόν στα θεμέλια των Αγίων Θεοδώρων να βρήκαν πολύτιμα πράγματα τα οποία εσύλησαν.  

        Κανένας από τους αρχαιολόγους δεν μνημονεύει τις παραπάνω θέσεις και κανένας δεν φαίνεται να τις έχει επισκεφθεί. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποια αρχαία πόλη βρισκόταν σε αυτή τη θέση. Τα διάφορα όμως ερείπια έχουν και μεγαλοπρέπεια και μεγάλη έκταση και μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει πιθανότητα εδώ να βρισκόταν η πόλη Κικύσιο γιατί αυτή ήταν η μεγαλύτερη από τις πόλεις της Πισάτιδας και η θέση της αγνοείται. Αν δεχτούμε τα παραπάνω τότε η πηγή Βίσα που βρισκόταν πλησίον του Κικύσιου και αναφέρει ο Στράβων, είναι ή αυτή κοντά στους Αγίους Θεοδώρους ή εκείνη που βρισκόταν στα βόρεια του βουνού του Αγίου Ηλία. Ο Στράβων (64 π.χ. – 24 μ.χ.)  γράφει συγκεκριμένα : «Μερικοί λένε ότι δεν υπάρχει καν πόλη Πίσα , (αν υπήρχε θα ήταν μία από τις οκτώ) , μόνο μια κρήνη που λέγεται Βίσα , κοντά στο Κικύσιο , που είναι η μεγαλύτερη από τις οκτώ».