Το Λεωνιδαίο στην Αρχαία Ολυμπία ήταν ένας ξενώνας μεγάλων διαστάσεων , που βρισκόταν εκτός του ιερού χώρου της Άλτης , στη νοτιοδυτική γωνία του αρχαιολογικού χώρου , δίπλα στο εργαστήριο του Φειδία και στα νοτιοδυτικά του ναού του Δία. Ήταν το μεγαλύτερο σε έκταση κτήριο του ιερού και εκεί φιλοξενούνταν οι επίσημοι που έρχονταν στην Ολυμπία κατά τη διάρκεια τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώνων. Κτίσθηκε γύρω στο 330 π.χ. με έξοδα αλλά και σχέδια του εύπορου ιδιώτη Λεωνίδη από τη Νάξο , από τον οποίο προέρχεται και το όνομά του. Το γεγονός μαρτυρεί επιγραφή που βρέθηκε στο χώρο του κτηρίου και αναφέρει “ΛΕΩΝΙΔΗΣ ΛΕΩΤΟΥ ΝΑΞΙΟΣ ΕΠΟΙΗΣΕ”. Κοντά στη βορειοανατολική γωνία του Λεωνιδαίου πρέπει να υπήρχε άγαλμα του Λεωνίδη , εκεί που βρέθηκε και το ενεπίγραφο βάθρο του.
Το κτήριο είναι σχεδόν τετράγωνο με διαστάσεις 75χ81 μ. , έχει εξωτερικά ιωνική κιονοστοιχία με συνολικά 138 κίονες με ύψος 5,55 μ. , ενώ εσωτερικά υπάρχει αυλή με περιστύλιο από 44 δωρικούς κίονες. Στις τέσσερις πλευρές του κτηρίου και μεταξύ των δύο κιονοστοιχιών υπάρχουν έξι χώροι συνεστιάσεων και διάφορα άλλα διαμερίσματα που βλέπουν προς την αυλή. Στη δυτική πλευρά , που είχε βάθος 15 μ. , βρίσκονται τα πιο ευρύχωρα δωμάτια , ενώ οι υπόλοιπες πλευρές είχαν βάθος 10 μ. Το Λεωνιδαίο είχε από μία είσοδο στη βόρεια και στη νότια πλευρά , ενώ είχαν γίνει τουλάχιστον δύο μετασκευές στους ρωμαϊκούς χρόνους. Τότε η εσωτερική κεντρική αυλή μετατρέπεται σε πισίνα και το κτήριο το χρησιμοποιούσαν πλέον για κατοικία οι Ρωμαίοι αξιωματούχοι.
Ο περιηγητής Παυσανίας , που επισκέφθηκε την Αρχαία Ολυμπία γύρω στο 170 μ.χ. , αναφέρει : Το Λεωνιδαίο βρίσκεται έξω από τον ιερό περίβολο , κτισμένο στην πομπική είσοδο της Άλτης , που είναι η μοναδική απ’ όπου περνούν οι πομπές. Το κτίσμα είναι αφιέρωμα του ντόπιου Λεωνίδη και στη δική μου εποχή εκεί ζούσαν οι Ρωμαίοι που διοικούσαν την Ελλάδα. Ανάμεσα σ’ αυτό και την πομπική είσοδο υπάρχει “αγυιά”. Οι Ηλείοι ονομάζουν “αγυιές” ό,τι οι Αθηναίοι ονομάζουν “στενωπούς”.
Το Λεωνιδαίο αποκαλύφθηκε πλήρως κατά τις νεότερες γερμανικές ανασκαφές , ενώ το 2003 έγιναν εργασίες συντήρησης των κονιαμάτων των τοίχων. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας υπάρχει μεγάλο τμήμα της περίτεχνης πήλινης σίμης που διακοσμούσε το κτήριο.
