Μεταξύ των ετών 1684 και 1690 ο Βενετικός στόλος, υπό τη διοίκηση του ναυάρχου Φραντσέσκο Μοροζίνι, ολοκλήρωσε τη κατάκτηση της Πελοποννήσου. Η δεύτερη αυτή Βενετοκρατία κράτησε μέχρι το 1715 οπότε έχουμε και πάλι την επιστροφή των Τούρκων κατακτητών. Το 1700 γίνεται η απογραφή Γκριμάνι. Ο Φραντσέσκο Γκριμάνι ήταν ο Βενετός γενικός προνοητής (πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής) του Βασιλείου του Μορέως (Πελοποννήσου), από το Φεβρουάριο του 1698 μέχρι τις αρχές του 1701. Στην απογραφή του πληθυσμού, το Ρώμεσι φαίνεται να έχει 21 οικογένειες και 58 κατοίκους. Από αυτούς οι 27 είναι άντρες και οι 31 γυναίκες. Η κατανομή των αντρών με κριτήριο την ηλικία τους είναι η ακόλουθη:
ηλικία άντρες κάτοικοι
1 – 16 4
16 – 30 9
30 – 40 6
40 – 50 3
50 – 60 1
άνω των 60 4
Η αντίστοιχη κατανομή των γυναικών φαίνεται παρακάτω:
ηλικία γυναίκες κάτοικοι
1 – 16 9
16 – 30 13
30 – 40 2
40 – 50 3
άνω των 50 4
Ο παρακάτω πίνακας δείχνει το πληθυσμό των γειτονικών χωριών.
Τζόγια 171 κάτοικοι
Λαμπέτι 51
Άγιος Γεώργιος 58
Ρετεντού και Σόπι 43
Λάνθι 45
Βούναργο 94
Ξυλοκέρα 55
Αλεποχώρι 80
Στο διαμέρισμα της Γαστούνης, οι πόλεις και τα χωριά με το μεγαλύτερο πληθυσμό φαίνονται στο παρακάτω πίνακα.
Γαστούνη 2119 κάτοικοι
Λεχαινά 1034
Δίβρη 518
Ανδραβίδα 362
Χελιδόνι 273
Πύργος 261
Βαρθολομιό 228
Την ίδια περίοδο γίνεται και απογραφή των εκκλησιών των χωριών της Ηλείας. Ο επίσκοπος Ωλένης στις 12-4-1700 έστειλε στους Βενετούς μια κατάσταση με τις εκκλησίες όλων των χωριών της επισκοπής του. Σε αυτή τη κατάσταση αναφέρεται ότι το Ρώμεσι έχει μια μόνο εκκλησία, τον Άγιο Βλάσιο. Οι εκκλησίες στα γειτονικά μας χωριά είναι : στο Τζόγια η Παναγία, στο Πύργο ο Άγιος Νικόλαος ο Άγιος Αθανάσιος και ο Άγιος Γεώργιος, στο Κατσαρού ο Άγιος Δημήτριος και ο Άγιος Αθανάσιος, στο Λαμπέτι ο Άγιος Ιωάννης, στον Άγιο Γεώργιο ο Άγιος Γεώργιος, στη Ρετεντού η Αγία Παρασκευή και στο Λάνθι ο Άγιος Νικόλαος.
Εφέτος κυκλοφόρησε από το ΜΙΕΤ (Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας) ένα βιβλίο με Βενετικούς χάρτες της Πελοποννήσου για την περίοδο από τα τέλη του 17ου μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα. Την επιστημονική επιμέλεια έχει η Όλγα Κατσιαρδή – Hering, καθηγήτρια της ιστορίας του Νέου Ελληνισμού στο ΕΚΠΑ. Είναι επίσης αυτή που εντόπισε το 1986 τους χάρτες στη Βιέννη, στη συλλογή του πολεμικού αρχείου της Αυστρίας. Οι Αυστριακοί όταν κατέλαβαν τη Βενετία το 1798 βρήκαν αυτούς τους χάρτες και τους μετέφεραν στη χώρα τους. Πρόκειται για 13 έγχρωμους χειρόγραφους χάρτες αποτελούμενους συνολικά από 39 φύλλα διαστάσεων από 0,43 χ 0,52 εκ. έως 1,53 χ 1,64 εκ. Οι Βενετοί είχαν χωρίσει τη Πελοπόννησο σε 4 περιφέρειες, της Ρωμανίας με πρωτεύουσα το Ναύπλιο, της Μεσσηνίας με πρωτεύουσα το Νέο Ναβαρίνο, της Αχαίας με πρωτεύουσα τη Πάτρα και της Λακωνίας με πρωτεύουσα τη Μονεμβασιά. Είχαν επίσης δημιουργήσει και 24 διαμερίσματα. Δύο εξ αυτών αφορούν την περιοχή της Ηλείας και είναι τα διαμερίσματα της Γαστούνης και του Φαναρίου. Το πρώτο υπαγόταν στη περιφέρεια Αχαίας και το δεύτερο στη περιφέρεια Μεσσηνίας. Αυτό που χώριζε τις δύο περιφέρειες αλλά και τα δύο διαμερίσματα ήταν ο Αλφειός ποταμός.
Το Ρώμεσι υπαγόταν στο διαμέρισμα της Γαστούνης. Δυστυχώς όμως για αυτό το διαμέρισμα, αλλά και για άλλα ακόμη, δεν βρέθηκε χάρτης στο πολεμικό αρχείο της Αυστρίας. Βρέθηκε όμως χάρτης αλλά και κατάστιχο, με πληροφορίες γεωγραφικού, πλουτοπαραγωγικού και δημογραφικού περιεχομένου, για το διαμέρισμα Φαναρίου. Το διαμέρισμα αυτό περιλαμβάνει κυρίως ένα μεγάλο τμήμα της σημερινής Ηλείας αλλά και μικρά τμήματα της Μεσσηνίας και της Αρκαδίας. Συνορεύει με τα διαμερίσματα Γαστούνης, Καρύταινας και Αρκαδιάς (Κυπαρισσίας), ενώ στα δυτικά υπάρχει το Ιόνιο πέλαγος. Εκτείνεται από τον Αλφειό μέχρι τον ποταμό της Νέδας και από τη θάλασσα μέχρι την Ανδρίτσαινα και τα γύρω χωριά. Το κτηματογραφικό κατάστιχο του διαμερίσματος Φαναρίου αποτυπώνει τα κτηματολογικά δεδομένα κατά το έτος 1698. Εντολοδόχος τοπογράφος ήταν ο Βενετός Φραντσέσκο Φαμπρέτι. Οι Βενετοί χρησιμοποιούσαν δικές τους μονάδες μέτρησης. Για μονάδες επιφανείας είχαν το campo (c) και το jugero (j) και για τα αμπέλια τη zapada. Στα ιταλικά zappa είναι η αξίνα. Και μία zapada είναι η έκταση που μπορεί να καλλιεργηθεί από έναν άνδρα σε μία ημέρα. Στο διαμέρισμα αυτό ανήκαν 68 χωριά. Οι οικίες είναι όσες και οι οικογένειες και διακρίνονται σε κεραμοσκεπείς (case di coppi) και αχυροσκεπείς ή καλαμοσκεπείς (case di paglia). Οι εκκλησίες διαχωρίζονται σε αυτές που είναι σε καλή κατάσταση και σε αυτές που είναι κατεστραμμένες. Παρατηρούμε ότι υπάρχει μεγάλος αριθμός κατεστραμμένων εκκλησιών και αυτό δείχνει την εγκατάλειψη μετά την Οθωμανική κατοχή των 225 χρόνων. Στην Ανδρίτσαινα για παράδειγμα υπάρχουν 10 εκκλησίες σε καλή κατάσταση και 30 κατεστραμμένες. Οι Βενετοί έχουν καταγράψει επίσης τους μύλους και την κατάσταση στην οποία ευρίσκοντο, τις κρήνες και τα πηγάδια.
Θα επιλέξουμε ένα χωριό από τα 68, για να δούμε ποια στοιχεία αναφέρει το κατάστιχο, και αυτό είναι το Ζάχα (villa Zacha) η σημερινή Καλλιθέα. Είναι ο τόπος καταγωγής των Ζαχιωταίων. Η μία οικογένεια είχε το επώνυμο Σελέτος και η άλλη το επώνυμο Αναγνωστόπουλος, ερχόμενες όμως στο Ρώμεσι τα άλλαξαν σε Ζαχιώτης λόγω της καταγωγής τους από το Ζάχα. Ζάχα (villa Zacha)
Καλλιεργήσιμες εκτάσεις C 1400 J 40
Βοσκοτόπια C 3134 J 30
Αμπέλια zapade 120 ελληνικά, 25 δημόσια C 22 J 30
Μύλοι (κατεστραμμένοι) 1
Ελαιόδεντρα 30
Μουριές 40
Εκκλησίες σε καλή κατάσταση 1
Εκκλησίες κατεστραμμένες 7
Οικίες κεραμοσκεπείς 13
Οικίες αχυροσκεπείς ή καλαμοσκεπείς 5
Οικογένειες 18
Κρήνες 4
Ο χάρτης του διαμερίσματος Φαναρίου αποτελείται από 4 φύλλα και το καθένα έχει διαστάσεις 55χ80 εκατοστά. Για κάθε χωριό είναι χαραγμένα τα όρια της συνολικής του έκτασης και όχι μόνο του οικισμού. Άλλα γειτονικά χωριά του Ζάχα που φαίνονται στο χάρτη είναι το Καλέντζι (Calenzi) που χαρακτηρίζεται ως κατεστραμμένο την εποχή της χαρτογράφησης αλλά μετρώνται οι εκτάσεις του και αναγράφονται στο κτηματογραφικό κατάστιχο, το Καρατζεφέρη (Carazeferi) και το Κουτρούλη (Cutruli). Στον παρακάτω πίνακα αναφέρουμε μερικά στοιχεία για ακόμη 9 χωριά, προκειμένου να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το διαμέρισμα Φαναρίου.
οικογένειες οικίες κερ/πείς οικίες αχυρ/πείς
Αγουλινίτσα 44 3 41
Βολάντζα 24 4 20
Κρέσταινα 18 1 17
Βρίνα 27 27
Φανάρι 17 15 2
Ανδρίτσαινα 100 100 (με πλάκες)
Μάτεσι 40 20 20
Γκρέκα 10 10
Πλατιάνα 7 7