Στην αρχαιότητα υπήρχαν δύο δρόμοι που οδηγούσαν από τη πόλη της Ήλιδας στην Ολυμπία. Η μία ονομαζόταν ορεινή οδός και ήταν η πιο σύντομη αλλά και η πιο δύσβατη. Ξεκινούσε από την Αρχαία Ήλιδα ακολουθούσε το Πηνειό ποταμό με κατεύθυνση προς ανατολάς και περνούσε από την Ηλειακή Πύλο που βρισκόταν στη συμβολή των ποταμών Πηνειού και Ηλειακού Λάδωνα. Ο Παυσανίας γράφει : «τα ερείπια της Πύλου της Ηλείας φαίνονται από τον ορεινό δρόμο από την Ολυμπία προς την Ήλιδα. Η απόσταση από την Πύλο στην Ήλιδα είναι ογδόντα στάδια». Τα 80 στάδια αντιστοιχούν με 15382 μέτρα. Ο Παυσανίας βέβαια πέρασε από τη περιοχή το 173 μ.Χ. και βρήκε τη πόλη ερειπωμένη. Ο δρόμος ακολουθούσε το Λάδωνα ποταμό, πιθανόν να περνούσε και πλησίον της αρχαίας Οινόης. Από εκεί περνώντας κοντά στο σημερινό χωριό Μουζάκι , ή νοτιότερα από τα σημερινά χωριά Κούλουγλι και Κουτσοχέρα, κατέβαινε στη πεδιάδα του Καράτουλα. Από εδώ κατέληγε στο χωριό Ηράκλεια που απείχε 50 στάδια (9613 μ.) από την Ολυμπία. Μετά περνώντας κοντά από τα σημερινά χωριά Πελόπιο και Πλάτανο, έφθανε στη κοιλάδα του Κλαδέου ποταμού και ακολουθώντας τη δεξιά του όχθη κατέβαινε στην Ολυμπία.
Εκτός από τη Πύλο που αναφέρει ο Παυσανίας , ο Στράβων (63 π.χ. – 23 μ.χ.) δίδει τη πληροφορία ότι και το Αλείσιο είναι πάνω στον ορεινό δρόμο. Συγκεκριμένα γράφει: «όσο για το Αλείσιο ,σήμερα Αλεσιαίο, είναι περιοχή στην Αμφιδολίδα, όπου κάθε μήνα οι κάτοικοι στήνουν μια αγορά. Βρίσκεται πάνω στον ορεινό δρόμο που οδηγεί από την Ήλιδα στην Ολυμπία. Στα παλιά χρόνια ήταν πόλη της Πισάτιδος και, ανάλογα με το ποιος κυβερνούσε, τα σύνορα άλλαζαν συχνά» . Η Αμφιδολίς, που αναφέρεται εδώ, ήταν διαμέρισμα της Πισάτιδας και βρισκόταν περίπου στη περιοχή της σημερινής Δημοτικής Ενότητας Ωλένης.
Η πεδινή οδός η οποία ήταν γνωστή σαν ιερά οδός είχε μήκος 300 στάδια (57681 μ.) από τα οποία τα 180 από την Ήλιδα μέχρι τους Λετρίνους και τα 120 από τους Λετρίνους μέχρι την Ολυμπία. Ήταν επίπεδη, πλατειά, λόγω της χρησιμότητας που είχε, και στρωμένη σε όλο το μήκος της. Περνούσε από πολλές πόλεις και χωριά ενώ κοντά της υπήρχαν επαύλεις, ιερά, βωμοί, ξενώνες, μνημεία, και ανδριάντες. Υπήρχαν επίσης πηγές , δέντρα και κήποι, η ελιά και οι ανθώνες, η άμπελος και το κυπαρίσσι, όπως ήταν δηλαδή και η ιερά οδός που οδηγούσε από την Αθήνα στην Ελευσίνα. Ξεκινούσε από την Ήλιδα, και περνούσε από το χώρο περίπου που βρίσκεται σήμερα η Αμαλιάδα και ο Καρδαμάς. Από εκεί περνώντας κοντά στα σημερινά χωριά Μυρτιά και Σκουροχώρι έφτανε στους Λετρίνους που βρίσκονταν στα υψώματα του Αγιάννη. Από εκεί με κατεύθυνση προς ανατολάς περνούσε περίπου από το χώρο που βρίσκεται σήμερα ο Πύργος , η Σαλμώνη και το Στρέφι και μετά ακολουθώντας τον Αλφειό ποταμό κατέληγε στην Ολυμπία. Στο μέσο περίπου της ιεράς οδού και κοντά στα φυσικά όρια της Κοίλης Ήλιδας και της Πισάτιδας και μεταξύ των σημερινών χωριών Αγίου Ηλία και Δουνείκων βρισκόταν πιθανόν η ονομαστή πηγή Πιέρα, όπου και σήμερα ακόμη υπάρχουν πολλές πηγές. Σε αυτή την ιερά πηγή έπρεπε, οι Ελλανοδίκες και οι 16 γυναίκες από την Ηλεία που ύφαναν τον πέπλο της Ήρας , να τελέσουν θυσία, πριν αναλάβουν τα καθήκοντά τους. Όπως γράφει και ο Παυσανίας (110 – 180 μ.χ.) στα Ηλειακά : «καμιά γιορτή από αυτές που η παράδοση αναθέτει στις δεκαέξι γυναίκες ή στους Ηλείους ελλανοδίκες δεν τελείται, αν πρώτα δεν εξαγνιστούν με κρέας χοίρου κατάλληλο για καθαρμό και με νερό. Ο καθαρμός γίνεται στην πηγή Πιέρα. Είναι δυνατό να φτάσει κανείς στην πηγή Πιέρα πηγαίνοντας μέσα από την πεδιάδα από την Ολυμπία προς την Ήλιδα».
Εκτός από τους Λετρίνους και την αρχαία Σαλμώνη, άλλες δύο από τις οκτώ πόλεις της Πισάτιδας, το Κικύσιο και το Δυσπόντιο βρίσκονταν κατά τον Παυσανία αλλά και κατά τον Στράβωνα πάνω στο πεδινό δρόμο που οδηγούσε από την Ήλιδα στην Ολυμπία. Η Πισάτιδα ήταν η μια από τις τρείς περιοχές της Ηλείας και βρισκόταν μεταξύ του Αλφειού και της βουνοσειράς που αρχίζει πλησίον της Μυρτιάς και περνάει πάνω από το Αλεποχώρι, το Βούναργο, την Κουκουβίτσα (Κορυφή), το Μουζίκα (Δαφνιώτισσα), το Γούμερο και φτάνει μέχρι τη Φολόη. Η δεύτερη περιοχή ήταν η Κοίλη Ήλις και εκτεινόταν από την ανωτέρω βουνοσειρά μέχρι τον Λάρισο ποταμό όπου ήσαν και τα σύνορα με την Αχαία. Η Τρίτη περιοχή ήταν η Τριφυλία και εκτεινόταν από τον Αλφειό μέχρι τον ποταμό της Νέδας όπου ήσαν τα σύνορα με τη Μεσσηνία όπως ακριβώς συμβαίνει και σήμερα. Ο Στράβων ορίζει τον Άραξο σαν σύνορο Ηλείας και Αχαίας. Συγκεκριμένα γράφει : «Υπάρχει ένα βορινό ακρωτήρι στην Ηλεία, εξήντα στάδια από την Αχαϊκή πόλη Δύμη, ο Άραξος. Αυτό θεωρώ απαρχή της παραλίας των Ηλείων». Αλλά και ο Παυσανίας αναφέρει τα εξής : «Ο Λάρισος αποτελεί σήμερα το σύνορο ανάμεσα στη χώρα των Ηλείων και στη χώρα των Αχαιών, ενώ παλιότερα το σύνορό τους στην παραλία ήταν το ακρωτήριο Άραξος».
Βιβλιογραφία :
Γεώργιος Παπανδρέου , η Ηλεία δια μέσου των αιώνων.
Παυσανίας , Ελλαδος περιήγησις – Ηλειακά.
Στράβων , Γεωγραφικά – βιβλίο όγδοο.